Jan Dworak – rudzki dziejopisarz

Muzeum Miejskie, Szkoła Podstawowa nr 22, zabytkowa kamienica oraz jedna z ulic – to miejsca w Rudzie Śląskiej, które przypominają mieszkańcom o Janie Stefanie Dworaku. Ten wybitny znawca historii, publicysta i działacz społeczny, zasłynął przede wszystkim dzięki opracowaniu dziejów Rudy Śląskiej, a także aktywnej działalności społecznej i politycznej na rzecz miasta oraz jego mieszkańców. Jan Dworak to kolejna postać prezentowana w ramach cyklu „Wielcy rudzianie”.
Jan Stefan Dworak urodził się 10 grudnia 1899 roku w Nowym Bytomiu – dzisiejszej dzielnicy Rudy Śląskiej. Pochodził z rodziny rzemieślniczej, a w jego rodzinnym domu zawsze panowała atmosfera pełna polskości i patriotyzmu. Od najmłodszych lat Dworak wykazywał zamiłowanie do nauk humanistycznych, a w szkole podstawowej najchętniej uczył się historii. Pasję tę, która zaowocowała prowadzeniem systematycznych badań nad historią regionalną, koncentrując się przede wszystkim na Nowym Bytomiu i stopniowo także na sąsiednich miejscowościach – rozszerzył w późniejszych latach życia. Ciągle odkrywał nowe fakty, składał je w całość i publikował w swoich opisach historycznych.
W czasach młodości Jan Dworak pracował w hucie „Pokój”, a następnie w kopalni Lithandra” (dzisiejsza kopalnia „Pokój”). Jednak oprócz pracy zawodowej, dużo czasu poświęcił działalności społecznej i politycznej, a także rozwijaniu swoich zainteresowań. Już jako młody człowiek organizował liczne imprezy, m.in. spektakle teatralne oraz wygłaszał mowy na temat spraw politycznych i społecznych podczas spotkań młodzieży. Brał także czynny udział w Powstaniach Śląskich i szybko znalazł się w czołówce działaczy plebiscytowych, pełniąc funkcję jednego z sekretarzy Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Nowym Bytomiu. Jakiś czas później, kiedy Nowy Bytom znalazł się już w granicach niepodległej Polski, Jan Dworak został powołany na sekretarza Urzędu Gminnego.
Kiedy wybuchła II wojna światowa dziejopisarz musiał opuścić rodzinne okolice, z powodu swojej działalności plebiscytowej oraz przez to, że był urzędnikiem polskiej administracji i autorem opracowań historycznych. Zamieszkał wtedy w Krakowie, w którym pracował jako tłumacz polsko – niemiecki. W tym czasie poświęcił się także działalności konspiracyjnej. Z kolei po zakończeniu wojny Jan Stefan Dworak powrócił do Rudy Śląskiej, objął stanowisko wiceburmistrza, niezwykle zaangażowanego w życie miasta, a także ożenił się z Magdaleną Losza – nauczycielką z Bielszowic. Mieli dwójkę dzieci.
Czasy stalinizmu natomiast zmusiły Dworaka do opuszczenia rodzinnych stron po raz kolejny. Ale kiedy udało mu się powrócić do Nowego Bytomia, już na stałe, rozpoczął pracę w szkole, działał społecznie oraz poświęcił się pracy badawczej, która zaowocowała wieloma opracowaniami historycznymi dotyczącymi historii Rudy Śląskiej oraz życia słynnych mieszkańców miasta. Spod jego pióra wyszło ponad czterdzieści takich opracowań.
Obecnie w Rudzie Śląskiej pozostało wiele śladów przypominających o zmarłym w 1986 roku Janie Stefanie Dworaku. Jego imieniem nazwano jedną z ulic oraz Szkołę Podstawową nr 22, gdzie dziś mieści się Gimnazjum nr 11. W szkole tej co roku odbywa się święto szkoły, podczas którego przywoływana jest pamięć tego wybitnego rudzianina. Nie zapomniało o nim także Muzeum Miejskim im. M. Chroboka, gdzie można znaleźć gablotę poświęconą jego twórczości. Znajdują się tam również inne pamiątki, np. sprzęty, które stały w jego pokoju, a zainteresowanym placówka udostępnia też księgozbiór Dworaka. Część dorobku literackiego dziejopisarza przekazana została do Biblioteki Śląskiej w Katowicach. Z kolei przy Placu Jana Pawła w Rudzie Śląskiej nadal istnieje kamienica, w której mieszkał. Na budynku tym umieszczona została pamiątkowa tablica, która każdego dnia przypomina mieszkańcom miasta o tym wielkim rudzianinie.