W trosce o zabytki
W Rudzie Śląskiej powstaje gminna ewidencja zabytków. W wykazie, nad którym prace zakończą się w listopadzie, znajdzie się ponad 2200 obiektów. Każdy będzie posiadał swoją kartę adresową, w której oprócz fotografii znajdą się takie informacje jak czas powstania, adres oraz formy ochrony konserwatorskiej obejmujące dany obiekt.
Po co gminna ewidencja, jeżeli mamy wojewódzki rejestr zabytków? - Nasza lista obejmować będzie nie tylko obiekty z rejestru zabytków, ale wszystkie, które z różnych względów wymagają ochrony konserwatorskiej - mówi dr Łukasz Urbańczyk, Miejski Konserwator Zabytków. - Te względy to m.in. usytuowanie w ramach historycznego zespołu urbanistycznego, szczególne walory estetyczne czy wpisanie w historyczną linię zabudowy ulic – dodaje dr Urbańczyk.
W spisie znalazły się m.in. domki fińskie, których jest w mieście 209, 55 schronów bojowych, krzyże przydrożne, kapliczki, zabudowania industrialne, pawilony handlowe, parki i cmentarze. Dla każdego obiektu wpisanego do gminnej ewidencji przygotowana jest dokumentacja fotograficzna oraz sprawdzany jest stan jego zachowania.
Objęcie obiektu ochroną konserwatorską wiąże się z pewnymi obowiązkami. Właściciel obiektu ujętego w gminnej ewidencji musi dbać o zachowanie jego historycznego wyglądu i wszelkie prace związane z ingerencją w jego zewnętrzną tkankę, takie jak wymiana okien, drzwi, czyszczenie elewacji bądź ocieplanie budynku, powinien konsultować z Miejskim Konserwatorem Zabytków.
Na szczególną uwagę wśród grupy obiektów objętych spisem zasługują domki fińskie, będące specyficznym zabytkiem architektury powojennej. To charakterystyczne, drewniane budownictwo jednorodzinne, na Śląsku pojawiło się w latach 1947 – 1951. A to wszystko za sprawą Finlandii, która domki te traktowała jako formę zapłaty za polski węgiel. Od samego początku „fińskie osiedle” dawało schronienie licznej rzeszy pracowników kopalni, a przetrwawszy nieprzychylne wróżby, zgodnie z którymi miało wystarczyć na jedyne 25 lat – nadal wytrwale spełnia powierzoną mu rolę.
Domki fińskie zaprojektowano w zgodzie z zasadą idei miasta ogrodu. Każda działka została podzielona na trzy strefy: mieszkaniową, gospodarczą oraz największą – strefę pasa zieleni. To przyjęta równomierność w rozłożeniu budynków oraz połączenie obszarów zielonych przesądziły o oryginalności osiedla i sielankowej atmosferze jaka tam panuje. Domki fińskie podlegają ochronie przed niewłaściwą ich modernizacją lub remontem. Wszelkie zabiegi prowadzone w tym zakresie powinny być zgodne z wytycznymi konserwatorskimi obejmującymi walory krajobrazowe, architekturę oraz układ urbanistyczny. Klasyczny domek ma powierzchnię ok. 70 m kw., na które składa się kuchnia, dwa pokoje, ubikacja i strych, nieraz w przeszłości przerabiany na pomieszczenie mieszkalne.
Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – zabytek to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Tak nieruchomości - budynki, cmentarze, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, jak i rzeczy ruchome – obrazy, rzeźby, znaleziska archeologiczne – status zabytku uzyskują ze względu na wartości historyczne, kulturowe, które warto podkreślić i „zakonserwować” jako dar dla przyszłych pokoleń.
Obiekty ujęte w powstającej w Rudzie Śląskiej gminnej ewidencji zabytków stanowią tego rodzaju dar, będąc świadectwem rozwoju miasta na przestrzeni dziejów. Są wyrazem dzielonych wspólnie wartości społecznych i kulturalnych. Nadają znaczenie nie tylko przestrzeni urbanistycznej, ale nade wszystko zamieszkującym ją ludziom, co przekłada się na budowanie tożsamości nie tylko narodowej, ale również lokalnej.
