Poliglota z Kochłowic [film]

Znawca ponad 30 języków świata oraz kultur Dalekiego Wschodu, autor prac naukowych i językoznawczych, pedagog, tłumacz dzieł autorów polskich i zagranicznych – to tylko niektóre z osiągnięć pochodzącego z Kochłowic Jana Wyplera. Ten wybitny poliglota, a także zaangażowany działacz polityczny w czasie Powstań Śląskich, do końca życia nie zapomniał o swoich rodzinnych stronach. Jan Wypler to kolejna postać prezentowana w ramach cyklu „Wielcy rudzianie”.

Historia tego wielkiego rudzianina rozpoczyna się w Kochłowicach – obecnej dzielnicy Rudy Śląskiej. Urodził się 14 maja 1890 roku, w wielodzietnej, chłopskiej rodzinie, w starej, drewnianej chałupie, przy ul. Średniej. Rodzina Jana była bardzo biedna, dlatego nie miał szans na naukę w szkole podstawowej. Jednak talent chłopca dostrzegł kochłowicki proboszcz – Ludwig Tunkel, który postanowił zadbać o wykształcenie młodzieńca i sfinansować je. Od tego momentu rozpoczęła się przygoda z edukacją Jana Wyplera, która zaowocowała m.in. znajomością ponad 30 języków świata. Przy tym doskonale posługiwał się on także gwarą śląską. Niesamowity wydaje się fakt, że opanował tak wielką ilość języków, będąc samoukiem i nie wyjeżdżając z kraju.

Jan Wypler rozpoczął naukę w rudzkiej Szkole Powszechnej, następnie uczył się w jednym z bytomskich gimnazjów oraz na Uniwersytecie we Wrocławiu i w Kilonii. Studiował jednocześnie filozofię, germanistykę, romanistykę, slawistykę i sanskryt. Po ukończeniu studiów  został nauczycielem gimnazjalnym we Wrocławiu, a potem w Zabrzu. Kiedy zaś w 1922 roku nastąpiło wcielenie części Śląska do Polski, przeniósł się do Katowic, gdzie uczył w Gimnazjum Państwowym – dzisiejszym Liceum im. Adama Mickiewicza.

Co ciekawe, Jan Wypler zajmował się nie tylko edukacją młodzieży, ale również zasłynął jako aktywny działacz, włączając się w działalność wydawniczą i propagandową Polskiego Komisariatu Plebiscytowego podczas Powstań Śląskich. Zajął się wtedy redakcją niemieckojęzycznego czasopisma „Górnośląska Gazeta Graniczna” oraz  „Orzeł Biały”, którego zadaniem było przekonanie Górnoślązaków, mówiących po niemiecku, do głosowania za Polską. Ponadto Wypler był współautorem dwujęzycznego czasopisma „Most”, które miało być właśnie symbolicznym  mostem łączącym kulturę  polską i niemiecką.

Do kolejnych dokonań Jana Wyplera należą tłumaczenia na język niemiecki wielu utworów twórców takich jak: Juliusz Słowacki, Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff i Władysław Orkan. Co ważne,  kochłowiczanin przetłumaczył niektóre dzieła polskie na język chiński, a chińskie na polski, które w jego tłumaczeniu nadal znane są współczesnym czytelnikom. Na szczególne uznanie zasługuje przekład dramatu Kuo Mo-żo pt. „Czü Jüan” oraz tom opowiadań „Małżonek nikczemny”. Ten wybitny tłumacz i językoznawca wydał także broszurę pt. „Jak można łatwo nauczyć się po chińsku” , która przedstawiała metody nauki tego języka. Mimo, że Wypler nigdy nie był w Chinach, to doskonale wczuwał się w klimat tłumaczonych dzieł, który był nie do uchwycenia dla wielu europejskich sinologów.

Upór i cierpliwość Jana Wyplera, niezwykły talent językowy, ogromna wiedza i chłonny umysł, spowodowały, że stał się światowym autorytetem w nauce języka chińskiego. Z tego powodu w  1960 i 1965 roku otrzymał nagrody za osiągnięcia naukowe i literackie oraz za wkład w rozwój województwa katowickiego. Kilka miesięcy później zmarł  24 grudnia 1965 roku, a jego ciało złożone zostało w grobowcu w rodzinnych Kochłowicach na cmentarzu przy kościele pw. Trójcy Przenajświętszej.

W obecnych czasach, na pamiątkę Jana Wyplera, Szkoła Podstawowa nr 2 w Bykowinie została nazwana jego imieniem, a w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 3, w dzielnicy Kochłowice (w Szkolnym Muzeum im. Pelagii Kwapulińskiej), zgromadzone zostały zbiory poświęcone jego życiu i twórczości. W muzeum znajdują się m.in.: wycinki z gazet, zdjęcia, dokumenty władz oświatowych, a przede wszystkim wydane za sprawą Wyplera polskie tłumaczenia literatury chińskiej.